Một trong những điều mình khâm phục nhất ở các nhà làm phim đó là họ có thể đem đến cho khán giả câu chuyện về những lĩnh vực đặc thù với đầy rẫy những từ ngữ chuyên ngành nhưng vẫn có thể khiến cho khán giả hiểu được nó và được hòa mình vào trong đó.
The Big Short (Adam McKay), The Queen's Gambit (Scott Frank) và The Trial of the Chicago 7 (Aaron Sorkin) là 3 ví dụ điển hình mà mình muốn đề cập trong bài viết này. Cả 3 bộ phim này đều động tới những vấn đề trong những lĩnh vực mà không nhiều người thực sự hiểu.
- The Big Short là bộ phim về kinh tế, tài chính, chứng khoán lấy bối cảnh bong bóng nhà đất và cuộc khủng hoảng thế giới năm 2008.
- The Queen's Gambit là TV series về cờ vua, một môn thể thao ít người biết đến, và ngay cả khi biết đến cũng chưa chắc đã chạm tới những thuật ngữ cao siêu mà phim đề cập.
- The Trial of the Chicago 7 lại kể một câu chuyện cực nặng về chính trị, lịch sử và pháp luật, mà những người không quen với hệ thống pháp luật Common Law và không hiểu những chuyện đã xảy ra vào năm 1968 ở Mỹ sẽ vô cùng bối rối.
Cả 3 bộ phim kể trên đều được ghi nhận bởi cả khán giả lẫn giới phê bình.
- The Big Short thắng giải Kịch bản chuyển thể xuất sắc nhất tại Oscar lần thứ 88 (2016).
- The Trial of the Chicago 7 tại thời điểm mình viết bài này nhận được đề cử cho 5 hạng mục tại Oscar lần thứ 93 (2021) bao gồm: Phim xuất sắc nhất, Nam diễn viên phụ xuất sắc nhất, Kịch bản gốc xuất sắc nhất, Biên tập xuất sắc nhất và Quay phim xuất sắc nhất (đang là đối trọng lớn nhất với Nomadland (Chloe Zhao) ở hạng mục Phim xuất sắc nhất).
- The Queen's Gambit cũng thắng giải Limited series xuất sắc nhất và Nữ diễn viên chính xuất sắc nhất trong một limited series tại Critics Choice Awards 2021.
Bằng một cách tài tình, dù người xem từ đầu đến cuối vẫn không hiểu những thuật ngữ được sử dụng trong phim, họ vẫn hiểu chuyện gì đang xảy ra, vẫn biết ai là chính diện, ai là phản diện, vẫn biết cao trào của phim nằm ở đâu và vẫn có một sự kết nối về mặt cảm xúc đối với bộ phim. Và đó chính xác là công việc của một đạo diễn tài ba: Biến những câu chuyện khó hiểu thành dễ hiểu để nó trở nên phù hợp hơn với đại chúng.
Để làm được điều đó, các nhà làm phim phải tận dụng tối đa những công cụ kể chuyện để biến những thứ khô khan trở nên sinh động hơn.
Thứ nhất, các nhân vật phải có tính cách nổi bật hơn để người xem nhận thức rõ ràng những động lực và đấu tranh nội tâm của họ, phân biệt được ai là người tốt, ai là kẻ phản diện, và họ đang chiến đấu vì điều gì. Trong The Big Short, chẳng có ai thực sự là phản diện nhưng chúng ta đều biết cả 4 gã nhân vật trung tâm đều đang đi ngược dòng thị trường để tìm cách kiếm lời cho bản thân. Và thực sự cả 4 đều là những kẻ lập dị, theo một cách nào đó. Một kẻ gặp vấn đề giao tiếp, thích ngồi trong phòng bật nhạc thật to và lấy dùi trống khua vào không khí; một kẻ lại hay cáu bẳn và thích lớn tiếng với tất cả mọi người; một kẻ khác thì ít nói, điềm đạm và mất niềm tin vào nhân loại; còn kẻ cuối cùng trông luôn lịch lãm, sang trọng với đầy nhưng mưu kế bên trong.
Thứ hai, sự xuất hiện của các thuật ngữ chuyên ngành cần được giảm thiểu đến mức tối đa, và thay vào đó nhà làm phim sẽ giải thích cho khán giả bằng những khái niệm đơn giản hơn. Selena Gomez xuất hiện bên cạnh tiến sĩ Richard Thaler để giải thích về synthetic CDO bằng cách so sánh với việc chơi đánh bạc trong The Big Short. Trước đó đầu bếp nổi tiếng Anthony Bourdain giải thích ngắn gọn về CDO bằng cách so sánh với việc chế biến cá trong nhà hàng.
Thứ ba, khán giả dù không hiểu chuyện gì đang xảy ra, nhưng vẫn phải hiểu chuyện gì đang xảy ra. Nghe có vẻ mâu thuẫn nhưng thực ra rất dễ hiểu: Khán giả không rõ nhân vật đang làm việc đó với mục đích gì, nhưng họ biết nhân vật đang gặp vấn đề gì và kết quả của nó ra sao. Trong The Queen's Gamit, khi Beth gặp Borgov lần đầu tiên, không cần hiểu về luật chơi cờ và cũng không cần biết nước đi của Beth và Borgov là gì, khán giả hoàn toàn có thể đoán được thất bại của Beth ngay từ trước khi ván đấu bắt đầu. Beth đã không có được sự chuẩn bị tốt nhất cho trận đấu, một tinh thần không hề thoải mái, thể hiện qua việc Beth một mình đã uống hết 2 bình nước. Từ khi trận đấu bắt đầu, nhạc nền liên tục có tiếng tik tok của đồng hồ, để rồi khi Beth đi nước cờ quyết định, tiếng tik tok dừng lại, cho khán giả biết rằng ngay từ nước đi này, trận đấu đã kết thúc với Beth. Và quả đúng như vậy, Beth xin thua ngay sau đó. Bằng việc sử dụng âm thanh, góc quay, bố cục hình ảnh, cảm xúc của nhân vật và hòa trộn chúng vào nhau trong một phân cảnh, đạo diễn đã một cách độc đáo kể cho khán giả diễn biến câu chuyện mà không cần giải thích chuyên môn.
Cuối cùng, các câu chuyện dù mang nặng tính chuyên môn đến đâu cuối cùng cũng đưa ta về mục đích cuối cùng của điện ảnh: luận bàn về bản chất con người, các mối quan hệ xã hội như gia đình, tình yêu, bạn bè, đồng nghiệp,..., niềm tin, lòng trắc ẩn và cách chúng ta đối xử với nhau.
- The Queen's Gambit rốt cuộc không phải là câu chuyện về môn thể thao cờ vua, mà nó nói về bản chất ác quỷ của con người, về tác hại của việc lạm dụng chất gây nghiện với cuộc sống, về cuộc sống sau ánh hào quang của các thần đồng, và vấn đề nữ quyền.
- The Trial of the Chicago 7 đưa chúng ta về với lịch sử những năm 1968, dùng quá khứ để kể chuyện tương lai. Bộ phim nói về những bất công xã hội vẫn còn tồn đọng, phản đối sự phân biệt chủng tộc và lên án những cuộc chiến tranh phi nghĩa, trong đó có Chiến tranh Việt Nam mà nước Mỹ từng tham gia.
- The Big Short kết thúc với sự dằn vặt mà các nhân vật chính phải chịu đựng khi kiếm tiền dựa trên nỗi đau khổ của người khác. Mike Burry đóng cửa quỹ đầu tư, còn Mark Baum nhận 1 tỷ đô mà chẳng có chút niềm vui nào. Mark còn nói một cách cay đắng: "Điều tôi quan ngại không phải là lừa đảo không hay, hay lừa đảo là xấu, mà là trong suốt 15.000 năm, lừa đảo không bao giờ mang lại kết quả tốt. Không bao giờ. Chúng ta quên chuyện đó từ khi nào?" Sau sự sụp đổ của thị trường tài chính năm 2008, những người bị ảnh hưởng nhiều nhất không phải là quan chức chính phủ hay các ngân hàng, mà là những người dân vô tội. Các ngân hàng đổ tội cho dân nhập cư và người nghèo. Tất cả những sự thật đáng sợ về cách vận hành của nền kinh tế được phơi bày trong hơn 2 tiếng của phim.
Điện ảnh về cơ bản là một loại hình nghệ thuật, nó phản ánh xã hội và con người, từ đó gửi đi những thông điệp ẩn sâu tới khán giả. Do đó việc động chạm đến những vấn đề chuyên môn khó hiểu như chính trị, lịch sử, tôn giáo, tài chính, khoa học hay thể thao là việc thường xuyên xảy ra.
Càng xem nhiều những bộ phim "khó nuốt" như vậy, mình càng hiểu hơn về sự tài tình trong lối kể chuyện của những người đứng sau sân khấu, càng mê mẩn từng câu thoại được viết ra, và càng đắm say vào những khung hình đầy mê hoặc.
Comments